Światło rozproszone i skupione – jak dobrać odpowiednie oświetlenie?

Lampy do domu mogą rozprowadzać światło na dwa sposoby – jako światło skupione lub rozproszone. Często błędnie zakładamy, że w danym pomieszczeniu należy wybrać między jednym a drugim. Prawda wygląda jednak nieco inaczej. Oprawy skupiające światło mają bowiem nieco inne zadanie niż te rozpraszające. Aranżacja oświetlenia w domu nie powinna się więc kończyć na wyznaczeniu punktów świetlnych. Ważne, by obejmowała także planowanie rodzaju światła: rozproszone czy skupione.

Parametry światła, na które warto zwracać uwagę

Podczas zakupów lampy z pewnością zauważyłeś przeróżne oznaczenia na opakowaniu. Część z nich można rozszyfrować bez problemu, inne nieco trudniej. Jeśli lampa posiada dołączoną żarówkę lub jest to po prostu lampa LED, dochodzą jeszcze oznaczenia dotyczące światła, które będzie emitowane. Najważniejsze z nich to:

• natężenie światła w luksach,
• barwa światła (temperatura barwowa w Kelwinach),
• kąt rozprowadzania światła,
• strumień świetlny w lumenach,
• rodzaj gwintu,
• stopień ochrony IP, który informuje czy lampa jest wodoszczelna.

Teoretycznie na opakowaniu lampy nie ma informacji czy generowane światło będzie skupione, czy rozproszone. Ale tylko teoretycznie. Wystarczy bowiem znajomość kilku parametrów, by móc samodzielnie ocenić jakie światło uzyskasz po zamontowaniu oprawy.

Światło rozproszone i skupione, a kąt rozprowadzania światła

Najważniejszym elementem, który pozwoli ocenić sposób rozprowadzenia światła czy to przez oprawę, czy żarówkę, jest kąt rozprowadzania światła. Rozproszone oświetla większą powierzchnię, skupione natomiast ogranicza się do niewielkiego pola. Można więc założyć, że im większy kąt rozprowadzania światła, tym bardziej będzie ono rozproszone. Warto jednak w tym miejscu zaznaczyć, że żarówka o kącie rozprowadzania świata 360° może zostać wykorzystana również do oświetlenia punktowego (światło skupione). Więcej na ten temat w dalszej części wpisu.

O rozproszeniu światła decyduje również kształt żarówki i klosza. Tradycyjne kształty bańki lub kuli LED emitują światło rozproszone. Niemal wszystkie lampy wykorzystywane jako oświetlenie ogólne (lampy wiszące, żyrandole, plafony, lampy sufitowe), rozpraszają światło. Z kolei przeważająca część reflektorków oraz lamp o podłużnych kloszach, otwartych tylko z jednej strony, emituje bardziej skupione światło. Im mniejsze pole oświetlanej powierzchni, tym bardziej skupione światło uzyskamy.

Parametrami pośrednio związanymi ze skupieniem światła są natężenie i strumień świetlny. Im więcej luksów, tym większe jest skupienie światła na danym obszarze. Trzeba jednak zaznaczyć, że sam strumień świetlny czy natężenie żarówki nie będzie wiarygodnym źródłem informacji o rozproszeniu światła.

Wyjaśnijmy to na przykładzie. Przyjmijmy, że mamy źródło światła o mocy 800 lumenów. Jeśli źródłem tym oświetlimy powierzchnię 1 metra kwadratowego, uzyskamy natężenie oświetlenia o wartości 800 luksów. Ale już oświetlając 4 metry kwadratowe natężenie oświetlenia spadnie do mniej intensywnego, bardziej rozproszonego o wartości 200 luksów, mimo że źródło światła nie zmieni się i jego wartość nadal będzie wynosiła 800 lumenów.

Światło rozproszone i skupione – co to znaczy?

Jak już wiadomo, światło rozproszone oświetla dużą powierzchnię. Charakteryzuje się delikatną poświatą, która równomiernie otula przestrzeń. Niezależnie od mocy żarówki czy natężenia, przeszkoda umieszczona na drodze światła rozproszonego, nie wytworzy ostrego, kontrastowego cienia. Rozproszone światło, w naturalnym świetle, jest charakterystyczne dla pory zimowej czy późnojesiennej. Wówczas przez gęste warstwy chmur nie docierają bezpośrednio na ziemię żadne promienie słoneczne. Dzięki temu wszystkie obiekty oświetlone są równomiernie – bez mocnych cieni. W pomieszczeniach rozproszone światło także wprowadza łagodną atmosferę, równomiernie oświetla całe wnętrze, maskując przy tym drobne mankamenty. Wybierając oprawy o większym kącie rozprowadzania światła sprawisz, że pomieszczenie wyda się optycznie większe.

Światło skupione, nazywane również bezpośrednim, koncentruje się na mniejszej powierzchni. Na zewnątrz skupione światło słoneczne uzyskuje się w bardzo pogodny, bezchmurny dzień – szczególnie latem. Zauważyć wówczas można, że obiekty tworzą wyraźne, kontrastowe cienie. Wewnątrz budynków skupione światło wykorzystuje się najczęściej jako oświetlenie punktowe, dekoracyjne. Przeszkoda umieszczona na drodze światła skupionego wytworzy ciemny, ostry cień, a czasem wręcz zablokuje dopływ światła do obszaru umieszczonego za nią (w zależności od kąta rozprowadzania światła i wielkości przeszkody). O ile przy świetle rozproszonym trudno jest kontrolować kąt jego padania (oświetla duży obszar), o tyle przy świetle skupionym można bardziej precyzyjnie ustalić obszar, który ma zostać oświetlony. Obiekty, które strumień światła ominie będą ciemniejsze, mniej ostre.

Zalety i wady światła rozproszonego i skupionego

Wykorzystywanie światła rozproszonego i skupionego jako zamienników nie jest zalecane. Dużo korzystniejsze jest używanie w pomieszczeniach jednego i drugiego rozwiązania, co wynika z ich funkcji. Światło rozproszone sprawdzi się tam, gdzie skupione może powodować niepotrzebne cienie i odwrotnie – niektóre czynności lepiej wykonywać przy świetle skupionym, doskonałym przykładem jest czytanie książek.

Kiedy lepiej sprawdzi się światło skupione?

Skupione światło ma charakter funkcjonalny, dlatego warto wykorzystać je do oświetlenia wszelkiego rodzaju ozdób ściennych czy stojących. Dodatkowo warto wykorzystać światło skupione nad kuchennym blatem, gdzie potrzebujesz lepszego doświetlenia na przykład podczas przygotowywania posiłków. Lampy podłogowe i biurkowe dające bardziej skupione światło z pewnością dobrze sprawdzą się przy czytaniu książek oraz w gabinecie do pracy i nauki. Pamiętaj, że światło skupione uwydatnia detale oświetlonego obszaru – także te niekorzystne, dlatego nie używaj go rozsądnie. Używanie w pomieszczeniu wyłącznie światła skupionego sprawi, że wyda się ono małe i ciemne, przytłaczające. By dobrze oświetlić całe wnętrze, należałoby użyć bardzo dużej ilości lamp dających skupione światło. Dobrze to obrazuje scena, gdzie reflektor oświetla tylko jednego aktora. Cała reszta ukryta jest w mroku. Wydaje się, że scena ogranicza się tylko do miejsca, gdzie stoi aktor. Dopiero po zapaleniu głównego, bardziej rozproszonego światła, okazuje się, jak ogromna przestrzeń została ukryta.

Gdzie sprawdzi się światło rozproszone?

Rozproszone światło w domu sprawdzi się przede wszystkim jako główne oświetlenie pomieszczeń. Doskonale doświetli wszystkie miejsce, nie tworząc niepotrzebnych cieni i ciemnych sfer. Lampy dające rozproszone światło są znakomitym rozwiązaniem w małych pomieszczeniach, które chciałbyś optycznie powiększyć, a także w pokojach o niewielkich defektach. Wykorzystaj rozproszone światło w każdym pomieszczeniu jako główne źródło światła, dzięki czemu dom będzie dla Ciebie miejscem relaksu i odpoczynku.

Jak zrobić światło rozproszone?

Rzadko zdarzają się sytuacje, gdy zależy nam na rozproszeniu światła sztucznego, ponieważ emituje je większość opraw. Częściej rozproszenie światła potrzebne jest fotografom, którym zależy na odpowiednim oświetleniu na przykład w bardzo słoneczny dzień. Zbytnio skupione światło uwydatnia niepotrzebne szczegóły, utrudnia tworzenie np. romantycznych scenerii. Niektóre mankamenty można ukryć na etapie obróbki zdjęć, ale na planach filmowych i zdjęciowych często używa się również tak zwanych płaszczyzn rozpraszających i softboxów, które rozpraszają światło i zmniejszają kontrasty. Rozproszenie reguluje się zmieniając odległość płaszczyzny od źródła światła lub wielkość powierzchni rozpraszającej. Wybrany materiał rozpraszający ustawia się pod odpowiednim kątem do fotografowanego obiektu w taki sposób, by zmniejszyć kontrasty, a zarazem nie dopuścić, by odbite światło trafiło do obiektywu.

Jeśli w swoim domu posiadasz lampę o szklanym, przezroczystym kloszu, która Twoim zdaniem emituje zbyt ostre, skupione światło, możesz je delikatnie rozproszyć na przykład poprzez wymianę klosza na półtransparentny lub mleczny, które delikatnie rozproszą światło.

Lampy rozpraszające światło

Jak ze światła rozproszonego zrobić skupione?

Im mniejsze natężenie światła, a więc im bardziej jest ono rozproszone, tym przedmioty stają się mniej wyraźne, a kontury nieco się zacierają. Może to na przykład przeszkadzać podczas czytania książek czy nauki, dlatego do tych czynności poleca się bardziej skupione światło. Co ciekawe, duża część osób potrafi odruchowo, w sposób nie do końca świadomy, tworzyć bardziej skupione światło. Jak? Wyobraź sobie, że posiadasz lampkę z regulowaną wysokością, którą wykorzystujesz do czytania książki. Litery są jednak zbyt mało wyraźne, zaczyna Cię boleć głowa, masz wrażenie, że ilość światła padającego na kartki jest zbyt mała. Co robisz? Regulujesz lampkę w taki sposób, by znajdowała się bliżej książki. W ten sposób zmniejszasz obszar, który oświetla żarówka i skupiasz światło na pożądanym przez siebie obszarze.

Innym rozwiązaniem na zyskanie bardziej skupionego światła, jest wymiana żarówki na model o mniejszym kącie świecenia. Jeśli zależy Ci na skupionym świetle, nie wybieraj okrągłych, tradycyjnych żarówek. Zastąp je tymi o kącie świecenia poniżej 150°. Jeśli nie chcesz zmieniać żarówki, możesz wykorzystać także bardziej osłonięty, wąski klosz.

Lampy skupiające światło