Terapia światłem – jak zrobić ją samodzielnie we własnym domu?

Terapia światłem to dziedzina, która z roku na rok zyskuje coraz więcej zwolenników. Dobroczynne działanie naturalnego światła zostało udowodnione już dawno temu, ale co z nowoczesnymi metodami leczenia światłem? Na czym polega fototerapia, czy działa i jak można zrobić ją samodzielnie we własnym domu? Postaramy się rozwiać wszelkie wątpliwości na ten temat.

Co to jest światło?

Większość z nas na lekcjach fizyki miała omawiany temat światła, ale któż by to pamiętał? Z punktu widzenia światłoterapii warto jednak odkurzyć nieco te zakamarki pamięci. Przypomnijmy więc, że światło jest formą energii elektromagnetycznej przemieszczającej się w przestrzeni jako fala, która ma określone właściwości: długość i częstotliwość. Prościej zaś rzecz ujmując, światło jest widzialną częścią promieniowania elektromagnetycznego. Ludzkie oko jest w stanie wyczuć falę światła o długości od 400 do 700 nanometrów. W zależności od długości fali światła, postrzegamy je w różnych kolorach. Światło o fali o długości około 420 nm jest przez nas widziane jako niebieskie, natomiast zielone światło odpowiada fali długości 525 nm, czerwone zaś 635 nm. Dłuższe fale określane są jako podczerwień, która odczuwana jest przez człowieka w postaci ciepła. Krótsze fale to promieniowanie ultrafioletowe, rentgenowskie oraz gamma. Obrazuje to poniższa grafika:

Światłoterapia co to jest?

Fototerapia, światłolecznictwo, helioterapia, aktynoterapia, światłoterapia – to synonimy działań prozdrowotnych, których najważniejszym założeniem jest leczenie za pomocą światła. Między helioterapią i aktynoterapią jest jednak ta różnica, że pierwsza opcja dotyczy działań, których podstawą jest światło naturalne, aktynoterapia wykorzystuje zaś sztuczne źródła światła. Fototerapia może wykorzystać zarówno działania światła widzialnego (najczęściej o barwie białej i zielonej) lub niewidzialnego dla oka (podczerwonym lub nadfioletowym). Rodzaj światła wykorzystanego do leczenia nie jest obojętny, nie można więc zamiennie stosować np. światła podczerwonego czy ultrafioletowego albo zielonego i pomarańczowego. Zgodnie z ideą światłoterapii, poszczególna długość fal światła wpływa na zupełnie inne obszary ludzkiego organizmu.

Choć przy okazji tematu światłoterapii często stosowane są zwroty, które mogą sugerować lecznicze właściwości tych działań, to warto pamiętać, że wykorzystanie światła przy różnego typu dolegliwościach ma formę terapeutyczną. Nie ma możliwości całkowitego wyleczenia za pomocą światła, a jedynie wyciszenia dolegliwości, wsparcia innych metod leczenia itp. Skuteczność światłoterapii określa się na około 60-80%.

Wpływ światła na ludzki organizm

U podstawy światłoterapii leży założenie, że światło ma duży wpływ na prawidłowe funkcjonowanie organizmu człowieka. Łatwo zauważyć, że najlepiej czujemy się w świetle słonecznym. Pobudza ono jego chęci do działania, poprawia humor, napełnia optymizmem. Jesień, gdy światła jest zdecydowanie mniej, najczęściej kojarzy się z chandrą, spadkiem samopoczucia czy brakiem chęci do działania. Nie jest to kwestia gustu czy wyboru, lecz ewolucji. Od setek tysięcy lat nasi przodkowie wykonywali najważniejsze czynności w blasku światła dziennego. Noc i panujący mrok były zaś czasem odpoczynku. Ludzie są tak ukształtowani, by najlepiej widzieć i najefektywniej działać w ciągu dnia lub w świetle odpowiadającym słonecznemu. Zarówno naturalne jak i sztuczne światło wpływa też na uwalnianie w organizmie hormonów kontrolujących cykl snu i czuwania, dlatego większość z nas lepiej wysypia się przy zgaszonym świetle.

Historia światłolecznictwa. Skąd się wzięło i kiedy zaczęto je stosować?

Stosowanie promieni słonecznych jako dobroczynnych dla zdrowia wykorzystywano świadomie już w XIX wieku, na przykład przy leczeniu gruźlicy. W 1903 roku lekarz Niels Ryberg Finsen otrzymał Nagrodę Nobla za badania dotyczące sposobów wykorzystania światła w medycynie. Ten twórca nowoczesnej fototerapii odkrył między innymi, że krzywicę można leczyć poprzez opalanie się, a także zaproponował leczenie słońcem niektórych chorób skóry. Od tego czasu zaczęto wprowadzać bardziej zaawansowane metody światłolecznictwa, między innymi stosowano lampy terapeutyczne i urządzenia emitujące lecznicze promieniowanie. Warto podkreślić, że naświetlania stosowano szczególnie często przed wynalezieniem niektórych leków i antybiotyków. Do tego celu najczęściej wykorzystywano promieniowanie ultrafioletowe, natomiast lamp emitujących promieniowanie podczerwone początkowo używano jako źródeł ciepła, dopiero później wprowadzając metodę jako szerszą terapię.

Podczas gdy promieniowanie ultrafioletowe i podczerwone było już wiele lat obecne w fototerapii, w latach 60. ubiegłego wieku wprowadzono nową metodę fotolecznictwa – laseroterapię. Naświetlanie promieniowaniem laserowym o niskiej mocy z czasem zamieniło się w naświetlanie za pomocą promienników światła spolaryzowanego. O ile część zabiegów fototerapii wciąż zostawia wiele pytań dotyczących skuteczności działania, to już na przykład laseroterapia ma zastosowanie medyczne. Wykorzystywana jest do przyspieszenia gojenia ran, leczeniu niektórych chorób skóry czy w fizjoterapii.

Parametry światła wykorzystywane przy fototerapii

Światło widzialne jak i niewidzialne dla oka charakteryzuje się pewnymi parametrami, które wpływają na samopoczucie i inne funkcje organizmu, których działanie obejmuje światłoterapia. Które z parametrów światła są najbardziej istotne?

• strumień świetlny w lumenach – to jednostka fizyczna z zakresu fotometrii, która określa moc światła emitowanego w ciągu sekundy przez konkretne źródło. Im więcej lumenów na opakowaniu żarówki LED, tym więcej światła będzie ona emitowała. W przypadku światłoterapii ilość lumenów powinna zostać wyśrodkowana. Zbyt mały strumień świetlny nie ma właściwości terapeutycznych, zbyt duży natomiast może niekorzystnie wpływać na zdrowie człowieka. Z tego powodu do światłoterapii najlepiej wykorzystywać lampy specjalnie do tego przeznaczone.
• natężenie światła w luksach, czyli gęstość strumienia świetlnego padającego na daną powierzchnię. Wzrost natężenia światła sprawia, że widziany obraz staje się bardziej wyraźny, ostrzejszy. W przypadku światłoterapii natężenie ma znaczenie szczególnie wówczas, jeśli podczas naświetlania chcielibyśmy na przykład pracować lub czytać.
• temperatura barwowa w stopniach Kelwina określająca typ światła: neutralne, zimne lub ciepłe. Jeśli żarówka ma emitować światło bliskie słonecznemu, powinna posiadać temperaturę barwową na poziomie 4000 do 4500 Kelwinów.
• kąt rozprowadzania światła. To bardziej parametr związany z oprawą lampy niż samą żarówką, jest jednak istotny z punktu widzenia światłoterapii. Ważne, by światło docierało do jak największej powierzchni skóry lub oka (w zależności od typu fototerapii), bez konieczności patrzenia bezpośrednio na źródło światła.
• współczynnik oddania barw CRI – z punktu widzenia poprawy samopoczucia i zdrowia psychicznego współczynnik oddania barw ma dość istotne znaczenie. Bardziej chodzi tu jednak o lampy do codziennego użytku niż naświetlania. Stosowanie żarówek o wysokim współczynniku oddania barw sprawi, że człowiek lepiej czuje się we własnym domu.

Terapia światłem czerwonym czy niebieskim? Rodzaje fototerapii

Zabieg światłoterapii zawsze powinien zostać dostosowany do pacjenta oraz dolegliwości, z którą przychodzi. Z tego powodu dobiera się odpowiedni rodzaj lamp, które mogą emitować kolorowe światło (o określonej barwie) lub niewidoczne dla oczu. Z tego powodu wyróżnia się następujące rodzaje fototerapii:

• helioterapia,
• terapia promieniowaniem ultrafioletowym,
• naświetlanie promieniowaniem podczerwonym,
• laseroterapia,
• chromoterapia – naświetlanie światłem o określonej długości fali, inaczej zwana koloroterapią.

Jakie lampy są najlepsze do helioterapii?

Helioterapia często nazywana jest „leczeniem słońcem”. Nic dziwnego, są to bowiem działania, których podstawą jest naturalne światło słoneczne. Uważa się, że helioterapia jest pożyteczna podczas leczenia łuszczycy, atopowego zapalenia skóry, trądziku oraz poprawia stan psychiczny. Sami lekarze często przypominają o konieczności ekspozycji na światło słoneczne (chyba że są do tego przeciwwskazania zdrowotne). Im większy obszar ekspozycji (czyli im więcej ciała zostaje wystawione na działanie promieni słonecznych), tym lepiej. Ważne jest również zachowanie zdrowego rozsądku. Zbyt długie opalanie się lub wystawianie ciała na słońce w okolicach południa (od 11:00 do 15:00) może bardziej zaszkodzić niż pomoc. Ważne jest ponadto zabezpieczenie się przed szkodliwymi działaniem promieniowania UV stosując kremy z filtrem oraz okulary przeciwsłoneczne z filtrami.

Ponieważ helioterapia wykorzystuje wyłącznie naturalne światło słoneczne, pytanie o najlepsze lampy do helioterapii jest bezzasadne. Jeśli chodzi o wykorzystanie w domu lamp wprowadzających efekt słońca, polecamy lekturę poradnika Czy są żarówki imitujące światło słoneczne?

Działanie promieniowania ultrafioletowego na zdrowie

Przy fototerapii typu UVB wykorzystuje się żarówki, które emitują niewielki tylko zakres światła ultrafioletowego. Wąskopasmowe promieniowanie pomaga w walce niektórymi chorobami skóry, przede wszystkim łuszczycy. W terapii promieniowaniem UVB wykorzystuje się lampy z żarówkami UV, tradycyjne żarówki lub specjalne lampy LED. Dzięki szerokiej dostępności tego typu urządzeń, można je stosować również w domu.

W światłolecznictwie używa się nie tylko niewielkich urządzeń, ale także kompleksowo naświetlających łóżek, które przypominają te wykorzystywane w solarium. Należy jednak pamiętać, że wizyta w solarium nie jest tożsama z fototerapią. Łóżka opalające emitują bowiem przede wszystkim promieniowanie UVA, korzystne działanie na stan skóry wskazuje zaś promieniowanie UVB.

Na czym polega naświetlanie promieniowaniem podczerwonym?

W terapii podczerwienią największą rolę odgrywa jej podstawowa cecha, a więc działanie rozgrzewające. Z tego powodu po lampy sollux, które są najpopularniejszymi urządzeniami tego typu, chętnie sięgają fizjoterapeuci podczas fizykoterapii. Promieniowanie dociera do znajdujących się pod skórą tkanek, rozgrzewa je wspomagając ukrwienie i powodując zmniejszenie napięcia mięśniowego. Wykorzystując lampy na podczerwień należy zawsze chronić oczy specjalnymi okularami.

Różnice między laseroterapią a innymi rodzajami światłoterapii

Najbardziej precyzyjną i skuteczną formą kuracji światłem jest laseroterapia. Dzięki promieniowaniu o długości fali około 300 nm mieści się ona w zakresie promieniowania UVB, ale jest bardziej precyzyjna i wybiórcza niż naświetlanie promieniowaniem nadfioletowym. Największą zaletą laseroterapii jest możliwość zastosowania na niewielkich nawet fragmentach skóry, które wymagają kuracji. Pozostałe rodzaje fototerapii najczęściej naświetlają spory fragment ciała lub sprawiają, że światło wpływa do organizmu poprzez oczy. W laseroterapii strumień kieruje się bezpośrednio na uszkodzoną/chorą tkankę.

Koloroterapia – jak działa kolorowe światło na organizm?

O ile laseroterapia, naświetlanie nadfioletem i podczerwienią są wykorzystywane w medycynie i fizjoterapii, o tyle chromoterapia może uzupełniać i wzmacniać efekty innych kuracji. Ponadto chromoterapia wykorzystywana jest w dermatologii i gabinetach medycyny estetycznej jako spowalniacz procesów starzenia skóry. Zgodnie z założeniami koloroterapii, każda barwa światła ma inne właściwości.

Fioletowy kolor światła (fala długości 400-450 nm) to sposób na podniesienie odporności i obniżenie gorączki. Ponadto często zalecany jest osobom zestresowanym ponieważ działa kojąco i uspokajająco.

Niebieskie światło (fala długości około 450 nm) regeneruje i odświeża skórę, wzmacnia odporność i witalność, poprawia koncentrację, samopoczucie i produktywność. Ponadto światło niebieskie ma działanie antyseptyczne.

Zielone światło (czyli fala o długości około 550 nm) w fototerapii ma za zadanie regenerację skóry oraz kojenie. Do tego działa odprężająco, energetyzująco i wprowadza do życia harmonię. Ten kolor może zmniejszyć bóle głowy, także te migrenowe. Ponadto zielony kolor działa uspokajająco.

Żółte światło (fala o długości około 580 nm) z kolei ma wspomagać produkcję witaminy D3, równoważyć pH skóry i wnosić do życia radość. Żółte światło przypomina słoneczne, dlatego kojarzy się pozytywnie i ma dobry wpływ na samopoczucie.

Pomarańczowe światło (fala o długości około 600 nm) poprawia samopoczucie i ma działanie energetyzujące. Ponadto pobudza funkcję mięśni, dlatego wykorzystywane jest przy napięciowych bólach głowy.

Czerwone światło (fala o długości około 700 nm) ma działanie pielęgnujące i wygładzające, dlatego często spotkać je można w gabinetach medycyny estetycznej. Wykorzystuje się tam również właściwości nawilżające skórę i stymulujące produkcję kolagenu. Czerwone światło polecane jest również przy problemach z krążeniem krwi. Wspomaga ono przemianę materii, łagodzi ból i zmęczenie.

Białe światło (powstaje w wyniku zmieszania światła niebieskiego, zielonego i czerwonego) z lamp LED stosowane jest natomiast do wzmocnienia systemu immunologicznego, wpływa korzystnie na układ trawienny, a ponadto przyspiesza gojenie ran i blizn.

Wskazania i przeciwwskazania do światłoterapii

Nie można jednoznacznie stwierdzić, że światłoterapia jest skuteczna w 100%, podobnie jak nie można stosować jej u każdego człowieka. Istnieje szereg przeciwwskazań, które wykluczają możliwość fototerapii u niektórych osób. Co prawda lista wskazań jest o wiele szersza, należy jednak zawsze upewnić się u lekarza, czy naświetlanie nie zaszkodzi. Oto lista najczęstszych wskazań do helio- i aktynoterapii.

• Choroby oczu (po konsultacji z okulistą):
  • zaćma,
  • choroby rogówki,
  • zez,
  • krótkowzroczność,
  • dalekowzroczność,
  • niedowidzenie,
  • choroby nerwu wzrokowego,
  • przewlekłe zmęczenie oczu;
• Schorzenia układu krążenia:
  • nadciśnienie,
  • niedociśnienie,
  • choroba wieńcowa;
• Choroby układu nerwowego:
  • bóle głowy,
  • zawroty głowy,
  • nerwica,
  • zaburzenia czynnościowe,
  • niektóre lekkie zaburzenia psychiczne;
• Problemy dermatologiczne:
  • atopowe zapalenie skóry,
  • łuszczyca,
  • plamy pigmentacyjne,
  • zmarszczki,
  • słabe napięcie skóry,
  • blizny i rany,
  • sińce pod oczami,
  • trądzik;
• Otyłość,
• Cukrzyca,
• Schorzenia układu moczowo-płciowego,
• Osteoporoza,
• Zwyrodnienie stawów i kości,
• łysienie,
• cellulit.

O tym, czy fototerapia jest odpowiednią metodą kuracji, zawsze powinno decydować się po konsultacji lekarskiej. Istnieją bowiem przeciwwskazania do światłolecznictwa i są to między innymi:

• padaczka,
• ciąża,
• karmienie piersią,
• przyjmowanie leków fotouczulających,
• uczulenie na światło,
• nadwrażliwość na światło,
• jaskra,
• choroby soczewki oka,
• złośliwy nowotwór skóry lub oczu (również po wyleczeniu),
• nadczynność tarczycy,
• świeża opalenizna,
• porfiria,
• toczeń,
• ChAD (choroba afektywna dwubiegunowa),
• przyjmowanie niektórych leków antydepresyjnych.

Listy wskazań i przeciwwskazań należy traktować czysto informacyjnie. Zawsze o tym, czy dane schorzenie jest wskazaniem (lub przeciwwskazaniem) do naświetlania powinien decydować lekarz.

Światłoterapia a depresja, czy to naprawdę działa?

Lampy antydepresyjne – z takim określeniem spotkać się można w odniesieniu do urządzeń naświetlających stosowanych w światłolecznictwie. Taka nazwa może wskazywać, że światłoterapia jest skuteczną formą leczenia depresji, z czym niestety zgodzić się nie można. Istnieją założenia, że światło (szczególnie naturalne) w pozytywny sposób wpływa na nastrój i samopoczucie człowieka i jest to oczywiście prawda. Depresja jest jednak niezwykle złożoną i skomplikowaną chorobą, którą zawsze należy leczyć pod kontrolą specjalisty. Psychiatrzy niekiedy faktycznie zalecają spacery w ciągu dnia czy naświetlanie w celu wsparcia terapii, nie jest to jednak metoda czysto lecznicza.

W sieci znaleźć można informacje na temat depresji sezonowej lub depresji jesiennej. Schorzenie to objawia się obniżeniem nastroju, spadkiem energii czy zwiększoną potrzebą snu, ściśle związanymi ze zmianami meteorologicznymi. Depresja sezonowa i jesienna znikają najczęściej wiosną, gdy pojawia się więcej słońca w ciągu dnia. Zdarza się, że depresja sezonowa może być objawem wskazującym na głębsze problemy i zaburzenia psychiczne, dlatego zawsze powinno konsultować się ją ze specjalistą. Najczęściej jednak depresja sezonowa ma łagodny przebieg, a fakt, że zależna jest między innymi od światła słonecznego sprawia, że światłoterapia będzie skuteczna w jej kuracji.

Terapia światłem led w domu, od czego zacząć?

Nie sposób ukryć, że naświetlania w gabinetach są sporym wydatkiem, a do tego nie jednorazowym, bo kurację zwykle należy systematycznie powtarzać. Dojazdy do gabinetu, czas poświęcony na naświetlania oraz świadomość, że z lamp korzysta wiele innych osób mogą sprawić, że niektórzy zrezygnują zupełnie z tej metody terapii. Zupełnie niepotrzebnie. Fototerapię można bowiem wykonać samodzielnie we własnym domu. Dzięki temu czas w trakcie naświetlania można wykorzystać bardziej produktywnie – czytając lub pracując. Zanim jednak odwiedzisz sklep z lampami do naświetlania, udaj się na konsultację lekarską, podczas której dowiesz się, czy światłoterapia to dobre rozwiązanie w Twoim przypadku oraz jakiego rodzaju światła wymaga Twoje schorzenie. Dodatkowo lekarze często znają najlepszych producentów urządzeń do naświetlania, dzięki czemu nie natkniesz się na niesprawdzone lampy, które mogłyby bardziej zaszkodzić niż pomóc.

„Terapia światłem dla dzieci w domu czy gabinecie fototerapii?” to częste pytanie od zatroskanych rodziców, którym zależy na skutecznej pomocy pociechom. Światłoterapia dzieci najczęściej wykorzystywana jest w celu podniesienia odporności, ale nie tylko. Podobnie jak w przypadku dorosłych, tak i fototerapię dzieci należy najpierw skonsultować z lekarzem rodzinnym. Następnie warto udać się na serię naświetlań w gabinecie, by dowiedzieć się, czy kuracja faktycznie przynosi rezultaty i jest skuteczna. Ponadto dzięki profesjonalnej obsłudze można nauczyć się jak prawidłowo wykonywać naświetlanie, w jakiej odległości powinna znajdować się lampa, pod jakim kątem do oczu i ciała oraz czy należy stosować okulary ochronne. Dopiero widząc rezultaty oraz rozumiejąc istotę światłoterapii, warto zdecydować się na terapię światłem w domu.

Jakie światło dobrać do fototerapii w domu?

Kuracja światłem w domu zawsze powinna być dostosowana do własnych potrzeb. Kolor światła, rodzaj promieniowania (lub jego brak) i możliwość zachowania zasad bezpieczeństwa to najważniejsze czynniki decydujące o wyborze lamp do światłoterapii w domu. Lampy do naświetlania są łatwo dostępne, a proste, małe modele nie mają wygórowanych cen, dlatego domowa fototerapia to naprawdę praktyczne rozwiązanie. Warto zainwestować w urządzenie z różnobarwnymi filtrami, co zwiększy uniwersalność lampy i umożliwi terapię większej liczby domowników. Zamienne stosowanie filtrów poszerzy także zakres schorzeń, których kurację lampa wspomoże (np. sezonowe osłabienie odporności, przeziębienie itp). Przy kupowaniu lamp do naświetlania zawsze należy zwracać uwagę na dołączone certyfikaty medyczne będące potwierdzeniem jakości i skuteczności urządzenia.

Do sezonowej chandry czy pogorszenia nastroju w wyniku zmian meteorologicznych nie zawsze musisz kupować specjalistyczny sprzęt. Wystarczy żarówka o temperaturze barwowej około 5500 Kelwinów i natężeniu 7500 luksów. Co prawda w zwykłym sklepie z oświetleniem nie zawsze znajdziesz produkt o podobnych parametrach, ale poszukaj w sklepie ze sprzętem fotograficznym.

Światłoterapia a oświetlenie domu

Chociaż naświetlania i fototerapia to obecnie bardzo modne i często wybierane rozwiązanie, to o samopoczucie w domu możesz zadbać już na poziomie projektowania wnętrza. Odpowiedni dobór oświetlenia do funkcji pomieszczeń może być kluczem do sukcesu. Wybierając lampy i żyrandole do domu zawsze należy brać pod uwagę wielkość pomieszczenia, jego kształt, rozkład mebli oraz sposób, w jaki domownicy będą spędzać w nim czas. W każdym wnętrzu powinny znaleźć się też co najmniej dwa rodzaje lamp:

• lampy jako oświetlenie główne – to przede wszystkim światło z lamp wiszących plafonów i żyrandoli. Oświetlenie ogólne powinno równomiernie oświetlać całe pomieszczenie. W przypadku większych wnętrz można użyć więcej niż jednej lampy wiszącej w roli głównego oświetlenia.
• oświetlenie funkcyjne/zadaniowe – jak nazwa wskazuje, światło z lamp wchodzących w skład oświetlenia zadaniowego ma do spełnienia jakąś funkcję. Najczęściej zawieszane jest więc nad obszarami, które wymagają dodatkowego światła: biurkiem w gabinecie, blatem w kuchni czy przy lustrze w łazience.
• dekoracyjne oświetlenie wnętrza/oświetlenie akcentujące – to światło, które ma za zadanie zaakcentować jakiś punkt w domu. Podkreślić jego atuty, delikatnie zaakcentować. Przykładem oświetlenia akcentującego jest światło z kinkietu nad obrazem.
• oświetlenie okolicznościowe – to wszelkiego rodzaju światełka, które zapalane są w konkretnych sytuacjach, pełnią nie tylko funkcję dekoracyjną, ale podkreślają klimat, budują nastrój w danej chwili. Może być to zarówno światło z girlandy świetlnej na choince jak i płomień świec przy romantycznej kolacji.

Planując oświetlenie w domu, by dobrze wpływało ono na samopoczucie i zdrowie możesz kierować się naszym poradnikiem: Jak zaplanować rozmieszczenie lamp w domu?